1. Thời gian và địa điểm tổ chức lễ hội
Lễ hội bò Bảy Núi gần như đã trở thành lễ hội truyền thống đặc sắc của tỉnh An Giang được tổ chức từ năm 1992 đến nay. Đây là một hoạt động thể thao đặc thù mang đậm nét văn hóa của bà con dân tộc Khmer vùng Bảy Núi, và được tổ chức vào dịp lễ Đôlta.
Lễ hội được tổ chức từ ngày 29-8 đến ngày 1-9 âm lịch (nếu tháng thiếu sẽ kéo dài sang ngày 2-9 âm lịch). Lễ hội được tổ chức tại chùa, từng gia đình cộng đồng người Kh’mer thuộc huyện Tri Tôn hoặc Tịnh Biên, tỉnh An Giang.
Lễ Đôlta được tổ chức nhằm cầu phước cho các linh hồn thân nhân đã khuất, để người quá cố được sung sướng hơn. Trong dịp lễ Đôlta có hội đua bò theo thể thức truyền thống của người Khmer, một “đặc sản” không chỉ hấp dẫn người dân người đồng bằng sông Cửu Long và còn thu hút khách du lịch ở nhiều nơi đổ về.
2. Lễ Đôlta
Lễ Đôlta (lễ cúng tổ tiên) vào tháng 8 âm lịch. Thông thường trong dịp lễ Đôlta có hội đua bò kéo bừa truyền thống, một trong 10 sự kiện lớn ở vùng Bảy Núi (An Giang), mang sắc thái văn hoá độc đáo của người dân ở đây.
Người dân vùng Bảy Núi sống chủ yếu bằng cày cấy, vì thế từ muôn đời nay con bò đã trở thành thân thiết với bà con Kh’mer.
Lễ Đôlta tổ chức theo trình tự với các nghi lễ sau:
– Lễ đặt cơm vắt
– Lễ cúng tổ tiên
– Lễ hội linh – Lễ đưa tiễn ông bà
3. Hội bò Bảy Núi
Trường đua bò thường là một khu đất rộng khoảng 60m, dài chừng 170m xung quanh có bờ đất cao đồng thời là nơi dành cho khán giả. Đường đua trên mặt ruộng nước dài khoảng trên 100m, rộng khoảng 4m; hai đầu cắm mốc xuất phát và đích.
Mỗi giải đua ấn định 38 đôi bò được lựa chọn sau các lần đua ở vòng loại tại các xã. Nhiều con tham gia giải nhiều năm, chúng đều to khoẻ, dáng đẹp: đầu to, lưng thẳng, xương chắc, đuôi dài, tai ngắn và nhỏ, cổ tròn và cặp mắt hiền lành.
Vào cuộc đua, đôi bò được ách vào một chiếc bừa đặc biệt, gọng bừa là bàn đạp bao gồm một tấm gỗ rộng 30cm, dài 90cm, bên dưới là răng bừa. Lúc này các tài xế được phân thành cặp và làm thủ tục chọn cặp đua trước, đua sau.
Không giống như đua xe, đua bò thi hai đôi một: đôi trước, đôi sau. Mỗi cặp bò đều phải kéo theo một giàn bừa đã được cưa ngắn bớt răng. Người điều khiển đứng trên giàn bừa vung roi như khi đang bừa trên ruộng, do vậy họ phải đứng để không bị ngã, nếu ngã hoặc rơi ra khỏi giàn bừa thì phạm luật và thua cuộc. Ngày nay thể thức đua bò đã được cải tiến hơn xưa rất nhiều: cuộc đua diễn ra trên mặt ruộng có nước chứ không phải trên mặt đường như trước đây, vì vậy tính mạng của người điều khiển bò an toàn hơn.
Cuộc đua chia làm hai vòng: vòng hu và vòng thả, hết vòng hu đến vòng thả. Có thể hiểu vòng hu là vòng loại của cuộc đua, còn vòng thả mới phản ánh đầy đủ sức mạnh của cặp bò cùng tay nghề, bản lĩnh của người điều khiển. Vào vòng hu, mỗi đôi bò phải đi dạo hai vòng quanh trường đua để trình diễn và khởi động. Nếu đôi bò nào đạp vào bừa của đôi bò khác là bị loại.
Ngược lại, lệ quy định ở vòng thả khác với vòng hu, nếu đôi bò nào ở phía sau đạp vào bừa của đôi bò trước thì lại thắng cuộc.
Trong quan niệm của người Khmer, đôi bò thắng giải mang đến cho cả phum sóc nhiều niềm vui, may mắn để có một vụ mùa bội thu. Sau khi thắng cuộc, người Khmer không giết, cũng không bán mà gìn giữ cặp bò chiến thắng như một tài sản quý báu của gia đình và phum sóc.
Đua bò ở An Giang đã có từ hàng trăm năm nay. Sự kiện này là dịp những người đàn ông trong phum sóc trổ tài dũng cảm, sự khôn khéo của mình trước cộng đồng. Hàng ngày những tài xế, chủ bò là những nhà nông chân lấm tay bùn, nhưng lúc này họ được tôn vinh là nhân vật chính của ngày hội.
