1. Lịch sử chùa Tiêu Sơn
Chùa Tiêu Sơn mang nét cổ kính
Nằm ở lưng chừng núi Tiêu, có nhiều cây cổ thụ bao quanh. Vì vậy, chùa Tiêu Sơn càng mang nét cổ kính. Bao quanh núi về phía trước chùa có dòng sông Tiêu Tương nổi tiếng đã đi vào thơ ca Việt Nam với mối thiên tình sử giữa chàng Trương Chi và Mỵ Nương.
Theo sử sách cổ và truyền kể từ dân gian, chùa Tiêu Sơn đã có từ rất lâu đời. Đến thời nhà Lý, Bắc Ninh trở thành một trung tâm Phật giáo Kinh Bắc và chùa được nhà sư (Quốc sư) Lý Vạn Hạnh chủ trì.
Tấm bia đá “Lý Gia Linh Thạch” ở chùa
Ở chùa có tấm bia đá cao 0,68m, ngang 0,40m, khắc bốn chữ: “Lý Gia Linh Thạch”. Sách Từ điển di tích văn hóa Việt Nam (Hà Nội, 1993) giới thiệu chùa này xưa là nơi trụ trì của Thiền sư Vạn Hạnh đồng thời cũng là nơi sinh của vua Lý Thái Tổ. Sử xưa cho biết, ở Viện Cảm Tuyền chùa Thiên Tâm có con chó đẻ con sắc trắng đốm đen thành hình hai chữ “Thiên tử”. Điều đó ứng với việc vua Lý Thái Tổ sinh năm Giáp Tuất rồi lên làm vua.
Chùa Tiêu và truyền thuyết về Lý Công Uẩn
Việt sử lược, Đại Việt sử ký toàn thư, Đại Nam nhất thống chí, Lịch triều hiến chương loại chí đều có ghi chép về chùa Tiêu và truyền thuyết về Lý Công Uẩn, như sau: “Thái tổ họ Nguyễn (Lý). Người châu Cổ Pháp Lộ Bắc Giang. Mẹ là Phạm Thị, ngày 12 tháng 2 năm thứ 5 niên hiệu Thái Bình (974) sinh ra vua.
Khi Lý Công Uẩn được 3 tuổi đã được mẹ đem lên chùa Tiêu gửi Thiền sư Lý Vạn Hạnh nuôi dạy lớn khôn. Vua khi bé đã thông minh, khí độ, rộng rãi, du học ở chùa Lục Tổ. Sư Vạn Hạnh trông thấy lấy làm lạ nói rằng: Đây là người phi thường sau này lớn lên tất có thể cứu nước, yên dân làm bậc minh chủ thiên hạ”.
2. Chùa Tiêu Sơn thờ ai
Chùa Tiêu Sơn chính là nơi thờ thiền sư Vạn Hạnh. Người là Quốc sư của của hai triều Tiền Lê và Lý. Đồng thời, ông cũng là người có công lớn trong việc giáo dưỡng, truyền thụ tri thức và đưa vua Lý Công Uẩn lên ngôi, lập nên vương triều Lý.
Chùa Tiêu Sơn còn bảo lưu nhiều tài liệu cổ vật và những truyền thuyết, giai thoại phản ánh sống động về sự tích lai lịch, công trạng của Lý Công Uẩn.
Quốc sư Lý Vạn Hạnh đã có công nuôi dưỡng giáo dục Lý Công Uẩn từ thơ ấu cho tới lớn khôn trưởng thành. Sau này, Lý Công Uẩn trở thành bậc Minh Vương khai lập nền văn minh Đại Việt. Nhớ công ơn Vua Lý Công Uẩn dời đô từ Hoa Lư, Ninh Bình ra Thăng Long, Hà Nội. Tại chùa hiện nay còn lưu giữ bản Chiếu dời đô.
3. Kiến trúc chùa Tiêu Sơn
Chùa Tiêu Sơn được xây theo thế “trước sông, sau núi”.
Tọa lạc trên ngọn núi Tiêu, phía trước chùa là dòng sông Tiêu Tương tạo nên quần thể không gian tĩnh lặng, yên bình. Trước cổng chùa là lầu Quan Âm được xây dựng năm 2001. Sau cửa chùa chính là nơi đặt 14 bảo tháp thờ các vị thiền sư đã từng trụ trì và viên tịch tại chùa.
Nổi bật trên đỉnh núi Tiêu chính là pho tượng lớn của Thiền sư Vạn Hạnh. Tượng cao khoảng 10m với hướng nhìn xa xăm về kinh thành Thăng Long. Kiến trúc chùa Tiêu vẫn giữ được nét uy nghi, cổ kính thời Lê – Nguyễn với hệ thống Tam bảo, viện Cảm Tuyền, nhà Tổ, các bảo tháp cổ.
4. Điều đặc biệt tại chùa Tiêu Sơn
Đây chính là nơi lưu giữ pho tượng nhục thân (tượng bó cốt) đã được phục chế, bảo quản của Thiền sư Như Trí, được đặt tại chính điện của Chùa. Năm 2014, chùa được chính quyền địa phương khai quật pho tượng táng gần 300 tuổi trước tòa Tam Bảo. Đây là nhục thân trong ngôi tháp là Hòa thượng Như Trí, người viên tịch nhưng vẫn còn giữ nguyên hình thể.
Ngài sống vào khoảng cuối thế kỷ 17 qua đầu thế kỷ 18 và từng là trụ trì của chùa Tiêu Sơn. Theo đó, khi một vị thiền tăng đạt đến một mức độ nhập thiền cao siêu thì mới có thể có được “nhục thân”. Tức là cơ thể sẽ không bị phân hủy theo thời gian sau khi viên tịch.
Điều này không chỉ mang ý nghĩa về lịch sử, văn hoá mà còn chứng tỏ những khả năng kỳ diệu của con người, có tu thì có đắc.
Hòa thượng Như Trí là người có công trùng san và in nhiều bộ sách Phật học, nổi tiếng là cuốn sách cổ “Thiền uyển tập anh”. Nó ghi lại các tông phái Thiền học và sự tích các vị thiền sư nổi tiếng vào cuối thời Bắc thuộc cho đến thời Đinh, Lê, Lý, Trần. Nó có giá trị cả về mặt văn học, triết học và văn hóa dân gian. Ngày nay, tượng Hòa thượng Như Trí vẫn được đặt thờ tại chùa Tiêu.
5. Chùa Tiêu Sơn là ngôi chùa duy nhất ở Việt Nam không có hòm công đức
Chùa Tiêu Sơn là ngôi chùa duy nhất ở Việt Nam không có hòm công đức. Mỗi gian thờ có 1 người ngồi nhìn khách đến chiêm bái. Có nhiều người đã biết đến thủ tục không đặt tiền lễ. Nhưng cũng có nhiều người chưa biết. Người ngồi nhìn khách chiêm bái trong chùa chỉ để ý xem người đó đặt bao nhiêu lễ trên ban. Sau khi người đó ra khỏi gian thờ thì có trách nhiệm cầm gửi lại tiền lễ. Hoặc chuyển cho nhà sư trụ để làm công đức ở những trung tâm nuôi dưỡng trẻ em mồ côi.
Theo sư cụ Đàm Chính trụ trì tại đây cho biết: Nhà chùa chỉ nhận tiền công đức khi đang xây dựng cơ sở vật chất cho chùa. Khi xây dựng xong thì nhà chùa không nhận bất kỳ tiền công đức của ai. Vì khi nhận phải trông coi, không trông coi được sẽ bị đánh cắp. Khi nào nhà chùa xây dựng, cải tạo gì sẽ lại kêu gọi người dân công đức.
Ghé thăm khu di tích chùa Tiêu Sơn, ai đến một lần sẽ muốn đến nữa để biết thêm về một vùng đất cổ còn nhiều bí ẩn. Với bao truyền thuyết gắn với lịch sử, văn hóa của dân tộc Việt Nam.
