1. Lễ hội rước “ông lợn” tổ chức khi nào
Cũng như một số lễ hội dân gian truyền thống khác, lễ hội xã La Phù huyện Hoài Đức thành phố Hà Nội mang đậm những nét tâm linh của dấu ấn văn hóa dân gian, vừa thể hiện truyền thống uống nước nhớ nguồn sâu sắc của người dân Việt Nam, vừa thể hiện ý nghĩa là một trong những hình thức sinh hoạt cộng đồng thú vị đặc biệt nhất trong các tỉnh vùng đồng bằng sông Hồng.
Lễ hội được tổ chức hàng năm từ ngày 7 đến ngày 15 tháng Giêng âm lịch, trong đó có 2 ngày hội chính là ngày mồng 7 và ngày 13. Điểm độc đáo của lễ hội là trong những ngày diễn ra nhiều hoạt động phong phú, hấp dẫn với các trò chơi dân gian như bịt mắt bắt dê, kéo co, cờ người… nhưng điểm chính nhất vẫn là hoạt động rước lợn để tế đình.
2. Nguồn gốc và ý nghĩa tục rước “ông lợn”
Tục rước “ông lợn” nơi đây bắt nguồn từ vị tướng là Tĩnh Quốc Tam Lang dưới thời Hùng Duệ Vương thứ 6. Ngài từng đóng doanh trại và luyện quân ở vùng đất thuộc xã La Phù ngày nay. Khi đất nước bị xâm lược, ngài đem quân đi chống giặc.
Trước khi quân tướng lên đường, dân làng thổi xôi, mổ lợn để khao quân. Nhờ những công lao to lớn, Đức Thánh Tam Lang đã được các vị vua sau này là Lê Đại Hành, Trần Thái Tông, Lê Thái Tổ và vua Quang Trung ban sắc phong.
Một thời gian sau đó, vị tướng tài ba đã về trời vào lúc 0h đêm ngày 13, rạng sáng ngày 14 tháng Giêng. Để tưởng nhớ ơn đức của ngài, dân làng La Phù thờ ngài làm thành hoàng làng và hàng năm tổ chức hội làng mổ lợn đem rước ra đình tế lễ. Từ đó, cứ đến ngày này, người dân xã La Phù lại tổ chức lễ hội rước lợn– đây cũng chính là hình thức để ngài khao quân để tưởng nhớ Tam Lang Đại Vương vào ngày giỗ của ông.
3. Nét độc đáo có một không hai của Lễ hội rước “ông lợn”
Gia đình nuôi “ông lợn” cũng phải tuyển chọn kỹ
Việc rước “ông lợn” được người dân trong làng chuẩn bị khá kỹ, đặc biệt là việc chăm sóc “ông lợn” đưa lợn tế lên kiệu rước vào đình. Nguyên tắc các cụ xưa để lại về việc chọn gia đình nuôi “ông lợn” vô cùng cẩn thận. Phải là những cặp vợ chồng song toàn, con cái đủ nếp đủ tẻ, ngoan ngoãn, gia đình có tiếng tăm thì mới được nuôi “lợn ông” và tu lễ. Gia đình được bà con hàng xóm tin cậy, chấm điểm, phải biết các điều lễ đã được đặt ra trước đó.
Các “ông lợn” được chăm nuôi kỹ càng
Sau khi được tuyển chọn, gia đình đó phải nuôi “ông lợn” từ đầu năm đến cuối năm. Gia đình được đăng cai nuôi phải đi chọn mua một con lợn to chừng hơn 1 tạ, có dáng cao, thon dài, da hồng hào, tai vểnh… để mang về nuôi theo những quy định nghiêm ngặt của xóm làng. Trong quá trình nuôi, không được cho bất kỳ ai vào xem hay nhòm ngó, ngay trong gia đình đó cũng phải phân chia rõ ràng, một người chuyên trông nom, người cho ăn. Người lo chuyện gia đình, ma chay cưới hỏi thì không được chạm vào “ông lợn” đang nuôi. “Ông lợn” tuyệt đối không được tiêm. Nếu có “trái nắng trở trời” thì gia đình phải ra đình kêu lễ các quan.
Điều quan trọng nhất là môi trường nuôi, thức ăn phải sạch sẽ, đảm bảo an toàn, không được cho lợn ăn những thức ăn thừa hay ôi thiu… Đó là phải cho “ông lợn” ăn uống sạch sẽ, vệ sinh, không được cho “ông lợn” ăn thức ăn thừa hay những thức ăn đã bị ôi thiu. Cám phải là cám gạo trộn với ngô xay hoặc gạo nếp rảnh được nấu chín. Rau cũng phải được rửa sạch sẽ. Máng ăn mới và chuồng trại luôn được giữ sạch sẽ. “ông lợn” được tắm rửa hàng ngày. Thậm chí, có nhà lo muỗi hút máu ông, còn mang màn ra mắc cho ông ngủ; lắp cả… quạt nếu “ông” quá nóng… Mỗi xóm tuyển chọn được một gia đình nuôi lợn. Nếu như xóm đó các gia đình không đủ điều kiện thì phải nhờ xóm khác nuôi cùng một chuồng.
“Áo khoác” của “ông lợn” được đặc biệt quan tâm
Một điều khá độc đáo và tôn lên sự trang nghiêm của lễ rước chính là khâu thẩm mỹ cho mỗi “ông lợn”. Gần đến ngày rước, mỗi xóm phải cử người khéo tay, để trang trí kiệu rất kỹ càng. Đây cũng là việc khó khăn. Vì làm đẹp cho lợn tế rất kỳ công, “áo khoác” của “ông lợn” sẽ được đặc biệt quan tâm.
“Áo khoác” chính là miếng mỡ lá lấy ra từ bên trong khi mổ lợn. Mỗi xóm phải làm sao để những lá mỡ mỏng tang phủ lên lưng lợn có hình đan như mắt lưới và đẹp nhất. Lợn khi đã tu lễ xong được đặt trên một giá đỡ cao, quanh giá đỡ phải trang trí nhiều họa tiết, hoa văn. Như tai, mắt, đuôi, chân…. được các “nghệ nhân” dán giấy mô phỏng rất cầu kỳ.
4. Lễ hội rước “ông lợn”
Trước ngày lễ tế khoảng 1 tuần, “ông lợn” sẽ được ăn cháo gạo nếp để thanh sạch. Ngay trước ngày lễ mang ông tế thần, người dân trong xóm sẽ dong ông đi, an ủi ông, hóa kiếp về với thánh. Đến ngày lễ hội, sáng 13 tháng Giêng, các xóm mang xe đến mời “ông lợn” lên xe. Riêng lợn tu lễ, người trong thôn mang hương hoa, quả đến để lễ thổ công, lễ “lợn ông” rồi mời lợn ông đi theo và lên xe chứ không phải bắt, trói.
Một nét độc đáo hơn nữa là người dân La Phù phải trải chiếu từ cổng chuồng để rước “ông lợn” ra ngoài. Sau khi đã hoàn thành tu lễ (mổ lợn), “ông lợn” được đặt lên một chiếc khung tuýp nước bằng sắt đã được uốn cong trước đó. Theo người dân nơi đây, họ làm như vậy để tạo dáng thật đẹp cho “ông lợn”, sau đó, “ông lợn” được đặt lên chiếc kiệu cao khoảng 1,2m tạo dáng cho lợn như lúc còn sống.
Những người thịt lợn không được dùng roi quất hoặc dùng dây trói buộc “ông lợn” mà phải dùng tay để giữ. Sau khi thịt “ông lợn” người ta đặt “ông lợn” trên một chiếc khung bằng tuýp nước đã được uốn cong để chống mình “ông lợn” lên cao. Tiếp theo, họ tạo dáng cho “ông lợn” như lúc còn sống, đặt lên kiệu rồi trang trí cho “ông” bằng cách khéo léo dùng hai lá mỡ kéo ra phủ kín tấm lưng, gắn thêm hoa, tai, mắt bằng giấy cho thêm phần sinh động..
Khoảng 6h tối, lễ rước bắt đầu. Các xóm làm lễ rồi xuất phát rước “ông lợn” hòa chung vào đám rước, cả xã chìm ngập trong ánh đèn lồng rực rỡ, cùng tiếng trống chiêng tưng bừng của lễ hội. Đi đầu lễ rước của mỗi xóm là 2 lá cờ đại, rồi chiêng trống, bát âm, bàn độc với đủ đồ thờ như cây đèn ống hoa, mâm ngũ quả, chè oản, đỉnh hương trầm nghi ngút khói nhang…
Đi sau cùng là lễ lợn được trang trí rực rỡ do các thanh niên khỏe mạnh nhất trong làng khiêng. Khi đến đình, bàn độc của các xóm được xếp dọc hai bên sân đình ngoài và sân đình trong, riêng lễ lợn được khiêng vào đại đình và hậu cung để các cụ bô lão làm lễ. Cùng với đó, Ban tổ chức sẽ chấm điểm lễ lợn của các xóm và chọn ra những ông lợn đẹp nhất để trao giải. Phần thưởng chỉ là vài lạng chè, bao thuốc, nhưng có ý nghĩa tinh thần vô cùng quan trọng với từng xóm.
Gia đình nào có “ông lợn” được chọn rất hãnh diện và quan niệm may mắn trong năm mới sẽ đến với gia đình mình. Mỗi gia đình tham gia rước lợn đều phấn đấu năm mới sẽ nuôi thêm được những “ông lợn” đạt tiêu chuẩn cũng như trọng lượng lớn hơn cho năm tiếp theo. Nghi lễ truyền thống này luôn được người dân La Phù và du khách háo hức tận mắt chiêm ngưỡng các “ông lợn” tiến vào đình.
