1. Hội Phủ Dầy tổ chức ở đâu, khi nào, ý nghĩa của lễ hội
Địa điểm
Hội Phủ Dầy là một lễ hội truyền thống của Việt Nam, được tổ chức hàng năm vào tháng 3 âm lịch tại làng Vân Cát- Tiên Hương, xã Kim Thái, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định.
Thời gian
Lễ hội Phủ Giầy diễn ra vào ngày 1/3 đến ngày 10/3 âm lịch hàng năm. Thời gian diễn ra lễ hội chính vào ngày 10/3 âm lịch.
Ý nghĩa của lễ hội Phủ Dầy
Lễ hội nhằm tổ chức nghi lễ, thắp hương biết ơn Thánh Mẫu Liễu Hạnh, là một trong 4 vị thánh bất tử của dân tộc ta ( Tản Viên sơn thánh- Thánh Gióng- Chử Đồng tử- Mẫu Liễu).
2. Nguồn gốc lễ hội Phủ Dầy
Khi mùa xuân đến, nguồn sống tâm linh của những người dân xứ Nam Định cũng bắt đầu dâng đầy với nhiều lễ hội diễn ra. Phủ Dầy dần trở thành một lễ hội không thể thiếu được khi xuân về của người Nam Định và những người miền Bắc.
Phủ Dầy trước đây có tên là Kẻ Dầy, nơi suy tôn Liễu Hạnh. Sau này khi Liễu Hạnh được phong thành Mẫu Nghi của đất Việt, Chế Thắng Hòa diệu Đại vương và sắc phong Thượng đẳng tối linh thành. Nơi đây cũng đổi tên từ Phủ Dầy thành Kẻ Dầy.
3. Phủ Dầy được xây dựng năm nào
Phủ Dầy có nghĩa là đền lớn của Kẻ Giày. Không rõ Phủ Dầy được xây từ năm nào. Chỉ biết rằng năm 1557 thời vua Lê Anh Tông nhà Lê, nơi đây vì xích mích giữa người dân. Nên chia làm 2 xã Tiên Hương và Vân Cát. Sau này Phủ Dầy cũng chia kiến trúc thành 2 khu vực riêng tên là phủ Tiên Hương và phủ Vân Cát.
4. Truyền thuyết Mẫu Liễu Hạnh
Theo truyền thuyết kể lại, Liễu Hạnh nguyên là công chúa Quỳnh Hoa – con gái Ngọc Hoàng. Sau này vì đánh rơi chén ngọc nên bị giáng xuống trần vào năm 1557. Cô đầu thai vào nhà Lê Thái Công với cái tên Giáng Tiên. Giống như cái tên và nguồn gốc của nàng. Sắc đẹp của nàng thanh cao, nho nhã như tiên giáng trần. Tài năng thơ ca, đàn hát đều đầy đủ. Nàng nhiều lần xướng họa văn ca cùng chồng là Đào Lan và những bậc nho giả đại tài thời đó như Phùng Khắc Khoan.
Về sau, nàng xuất gia nương cửa Phật và nhiều lần giúp dân trừ bệnh dịch. Nàng đi nhiều nơi làm điều thiện giúp nhiều người nghèo khó. Từ đó người dân khắp nơi suy tôn nàng lên hàng Thánh Mẫu, Mẫu Liễu và lập đền thờ. Đặc biệt đền thờ nơi nàng sinh ra được gọi là Kẻ Dầy (về sau đổi tên thành Phủ Dầy). Hoặc khá nổi tiếng là Phủ Tây Hồ (Ở Hà Nội), nơi Mẫu trước đây hay ghé thăm bình thơ cùng các bậc nho giả.
5. Những hoạt động trong lễ hội
Hội Phủ Dầy hấp dẫn du khách bởi sự đan xen, hòa quyện giữa những nghi thức trang trọng như: rước đuốc, rước thỉnh kinh, hoa trượng hội, hầu đồng với các hoạt động văn hóa dân gian sôi nổi, đặc sắc như: thi hát văn, đánh cờ người, múa lân, múa rồng, đấu võ, đấu vật, thổi cơm thi…
Lễ tế khai hội
Vào ngày mùng 1/3 âm lịch, hai thôn Tiên Hương và Vân Cát làm lễ tế khai hội.
Lễ rước nước về “mộc dục” (tắm) Thánh tượng và lễ bái yết cáo
Sang ngày mùng 2, tại phủ Tiên Hương diễn ra lễ rước nước về “mộc dục” (tắm) Thánh tượng, sau đó làm lễ bái yết cáo.
Chính hội
Ngày mùng 3 là chính hội, lễ vật thường có bánh dầy, lợn sống, xôi, rượu, hoa quả…
Ngày mùng 4, ở Phủ Vân Cát, các con nhang đệ tử cùng nhân dân túc trực tế lễ theo các nghi thức long trọng.
Lễ rước đuốc
Lễ rước đuốc diễn ra vào tối mùng 5/3 âm lịch. Theo quan niệm dân gian, ngọn lửa thiêng được rước từ nơi thờ Thánh Mẫu trong những ngày lễ hội sẽ xua tan những gì đen tối, đem lại sự may mắn, sinh sôi. Nghi thức rước đuốc được tổ chức vào buổi tối giữa không gian làng quê Bắc Bộ yên bình. Tạo thành một hình ảnh đẹp, biểu tượng cho niềm tin, hi vọng của người dân vào những điều tốt lành sẽ đến trong cuộc sống.
Nghi lễ rước Mẫu thỉnh kinh từ phủ Tiên Hương lên chùa Gội
Sang ngày 6/3 âm lịch, là nghi lễ rước Mẫu thỉnh kinh từ phủ Tiên Hương lên chùa Gội. Nghi lễ được tổ chức với sự tham gia của các vị cao niên, các thanh đồng cùng đông đảo nhân dân và du khách thập phương. Trong đoàn rước còn có các đội kèn, trống, bát âm, múa rồng, múa sư tử, múa tứ linh, múa võ; các kiệu bát cống, long đình, kiệu võng…
Hoa trượng hội
Một trong những hoạt động đặc sắc được nhiều người chờ đón tại lễ hội đó là “Hoa trượng hội” (còn gọi là hội kéo chữ). Diễn ra trong 3 ngày từ ngày 7 – 9/3 âm lịch.
Trước khi tổ chức kéo chữ, lý kỳ lý dịch phải lên phủ lễ Mẫu để xin kéo chữ. Mỗi lần xếp chữ cần khoảng 100 phu cờ. Họ thường quấn khăn đỏ, mặc áo vàng, bụng thắt khăn đỏ, quần trắng, chân quấn xà cạp đỏ. Mỗi người cầm cây gậy dài khoảng 4m, cuốn giấy nhiều màu, đầu gậy có “ngù” bằng lông gà. Tổng cờ sẽ là người điều khiển các phu cờ.
Dưới sự điều khiển của tổng cờ, phu cờ chạy thành hàng một, vòng theo đường quanh hồ trước cửa phủ Dầy. Rồi trở về sân và đứng vào vị trí đã định hình, hình thành dần cả nét chữ cho đến khi xếp xong.
Chữ xếp thường là 4 chữ: “Mẫu nghi thiên hạ”, “Quang phục thánh thiện” hoặc “Hòa cốc phong đăng“, “Thiên hạ thái bình“. Người dân Phủ Dầy cho rằng tuỳ theo chữ kéo đầu năm mà năm đó Mẫu sẽ “gia ân” hay “gia uy” cho con nhang đệ tử.
Có thể nói, đây là hoạt động vừa là lễ nghi vừa là trò chơi dân gian quy mô và đẹp mắt, thu hút được hàng nghìn người tham gia và cổ vũ tán thưởng.
Nghi lễ hầu đồng gắn với hát văn
Tiêu biểu cho hệ thống các nghi lễ trong lễ hội Phủ Dầy là nghi lễ hầu đồng gắn với hát văn. Giữa làn khói hương mờ ảo, giọng hát văn, tiếng trống phách, đàn nguyệt, sáo nhị vang lên, lúc dìu dặt, khoan thai, khi dồn dập cùng với động tác lắc lư, nhún nhảy, tâm trạng biến hóa của thanh đồng… khiến không gian lễ hội trở nên huyền ảo.
Ngoài các giá đồng ca ngợi công lao của Thánh Mẫu, các giá Quan Đệ Nhất, Ông Hoàng Mười, ông Hoàng Bảy, Cô Bơ, Cô Chín… còn có các giá đồng ca ngợi những người có công lao với nước, với dân, ca ngợi cảnh đẹp của quê hương đất nước…
6. Những giá trị của Lễ hội Phủ Dầy
Theo quan niệm dân gian, ngọn lửa thiêng được rước từ nơi thờ Thánh Mẫu trong lễ hội sẽ xua tan đi điềm xấu, đem lại sự may mắn, sinh sôi.
Hoa trượng hội là nghi lễ cầu mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an.
Với những giá trị đặc biệt như vậy, năm 1975, Phủ Dầy đã được xếp hạng Di tích lịch sử – văn hóa quốc gia. Năm 2013, “Lễ hội Phủ Dầy” được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Vào năm 2016, việc thực hành tín ngưỡng thờ mẫu Tam phủ của người Việt được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Lễ hội Phủ Dầy tích hợp nhiều giá trị lịch sử, văn hóa tín ngưỡng và văn hóa dân gian của cư dân nông nghiệp lúa nước vùng Đồng bằng Bắc Bộ, mang đặc trưng tín ngưỡng bản địa của người Việt. Lễ hội Phủ Dầy ngày càng trở thành điểm đến hấp dẫn về du lịch tâm linh với du khách trong nước và quốc tế.
